Historia i funkcja stopnia wodnego Przewóz na Wiśle

We wschodniej części Nowej Huty, gdzie rzeka Wisła przepływa pomiędzy Kujawami a Brzegami, znajduje się niecodzienna krakowska atrakcja – Wyspa Pleszowska. To właśnie tam, na rzece służy stopień wodny Przewóz jako bariera dla pełnej żeglugi po Wiśle – najbardziej rozpoznawalnej rzeki Małopolski.

Stopień wodny Przewóz to konstrukcja zlokalizowana na granicy dzielnic Nowa Huta i Podgórze, która powstała w latach 1949-1954. Jego realizacja była bezpośrednio związana z powstaniem wyspy Pleszowskiej. Na skutek przekopu zmniejszającego duże zakole starego koryta rzeki, wytworzyło się nowe ukształtowanie terenu, które dziś jest domem dla ogrodów działkowych.

Śluza umożliwia obsługę jednostek pływających o nośności do 1000 ton. Ze względu na niskie poziomy wody dolnej, śluzowanie ograniczone jest jednak do mniejszych jednostek o głębokości zanurzenia do 50 cm.

Przewóz był pierwszym stopniem wodnym zbudowanym na górnej Wiśle po II wojnie światowej. Jego budowa była powiązana z utworzeniem Huty im. T. Sendzimira, która potrzebowała dostępu do spiętrzonej wody przemysłowej oraz bliskiego portu rzecznego dla celów transportowych. W ten sposób, wraz z konstrukcją zapory, powstał basenowy port Kujawy z pionowym nabrzeżem i bocznicą kolejową. Choć port nigdy nie służył żegludze, to wyposażono go w pompownię wody przeznaczoną dla celów kombinatu.

Wprowadzenie stopnia Przewóz miało również konsekwencje dla krajobrazu naturalnego. Zatrzymało transport materiału niesionego przez Wisłę i spowodowało erozję denną koryta poniżej stopnia. Efektem tego jest obniżenie dna Wisły poniżej stopnia Przewóz o ponad 2 metry.